Euskal estiloa
Normalean ez zaigu erraza egiten zein estilo dugun zehaztea, non eta ez den oso estilo markatua.
Batzuetan, zer garen jakiteko ez garena baztertzen hastea xamurragoa izaten da. Ea ba: ez naiz punkya, ez naiz heavya, naif estilorik ere ez daukat, klasikoa ere ez naiz... Eta orduan, zer naiz? Euskalduna? Nire estiloa euskal estiloa da, beraz. Baina euskaldunok ba al dugu estilorik?
Euskal estiloa
“8 apellidos vascos” umorezko filma ezagunean, euskaldunok 90eko hamarkadan nabarmendu zen estetikan irudikatu gaituzte; euskal abertzale eta ezkertiar mugimenduaren estetikan, zehazki. Baina, gaur egun, euskaldunok 90eko estetikarekin jarraitzen al dugu? Eta itxura hori al da euskal estiloa?
8 apellidos vascos
Marradun elastikoak eta galtzak, bakeroak, kirolerako jertsea, mendiko botak eta zirak, palestinoa, gerriko edo larruzko poltsa, aro-itxurako edo kokoz egindako belarritakoak, buruko zinta, kopetako ilea motz-motza eta kapetan moztutako ilea... Adituen esanetan, ezaugarri horiek osatzen dute euskal estiloa. Horrelako estetikak ikus daitezke gure kale, gure herri eta hirietan.
Euskal estiloaz gehiago jakiteko, Irati Guarretxena moda-diseinatzailearekin eta Garikoitz Arrese-Igor ile-estilistarekin bildu gara. Euskaldunok estilorik badugun jakin nahian, nola janzten dugun galdetu diogu Iratiri: “Uste dut euskaldunok beti izan garela itxiak edo klasikoak janzteko orduan. Modaren aldetik, nahiko lotsatiak izan gara berrikuntzen aurrean. Hala ere, beti entzun izan dut euskaldunok ondo janzten dugula. Ziurrenik, Frantzia aldetik datozen joerek izan dute eragina horretan”, dio Iratik.
Ilearen estetikan, berriz, Garikoitzek guztiz kontrakoa dio. Hemen ilea mozten oso ausartak garela seinalatu du: “Euskal estiloa existitu da eta existitzen da oraindik. Adibidez, haserretu egin nintzen pelikula famatu horrekin, “8 apellidos vascos” filmarekin. Espainolek eta frantsesek burla egin digute, ez baitzaie gustatzen hemen eraman ohi den kopeteko ile motza, adibidez. Baina ni oso harro nago, askotan egin izan ditut mozketa horiek eta, gainera, emakumeari ikaragarrizko indarra ematen diola uste dut. Buruaren alde bat motza eta bestea luzea. Halako mozketa transgresore-agresiboak ikaragarri gustatzen zaizkit, gehienak arropa fin batekin jantzita gainera. Soineko beltza eta halako mozketa pertsonalak izugarriak iruditzen zaizkit”.
Donostiar ile-apaintzaileak askotan izan dira Europako erreferentzia
Taldearekin identifikatzea
Beraz, joerak beti izan dira eta taldetasun bat markatzen dute. Esaterako, oporretara joan eta sarritan erraz identifikatu izan ohi ditugu euskaldunak: “Hara, hori euskalduna da, ziur”, pentsatu izan dugu sarritan. Bai Irati eta bai Garikoitz ere konforme daude horretan: “Egia da, kanpora baldin bagoaz, berdin zait Europan zehar edo Sevillara bidaiatzera, jende zehatz batekin gurutzatzean segituan pentsatzen dugu: Hauek euskaldunak dira, ziur!”, azaldu digu Iratik; eta Garikoitzek, berriz, autobuseko adibidea eman du: “Kanpora joaten garenan, askotan, edozein bus-geltokitan egon eta segituan nabaritzen dugu nor den euskalduna, itxurari erreparatuta soilik”.
Denak du bere zergatia
Globalizazioaren garai honetan, beraz, zertan bereizten gara euskaldunak gainerakoetatik? Iratik zera dio: “Azkenean nortasuna markatzen edo zehazten duten puntu nahiko logikoak ditugu. Adibidez, Euskal Herrian itsasoa eta mendia dauzkagu, eta jendeari kirola asko gustatzen zaio; beraz, itsasoak, mendiak eta kirolak eragin zuzena dute gu janzteko orduan”. Bestalde, garbi dago eguraldia Euskal Herriko faktore garrantzitsuenetako bat dela. Garikoitzek dioen moduan, “zira beti daramagu gurekin. Zergatik? Euria egiten duelako. Mendiko botak janzteko ohitura handia dugu. Zergatik? Agian etxerako bidean zelai batetik pasatu behar izaten dugulako autoa utzitakoan. Takoidun zapatekin lokatzetan sartuz gero, ez gara ongi moldatuko”. Beraz, taldetasuna markatzen duten ezaugarriak ere ez datoz hutsetik, arrazoiak baitaude tarteko.
Hala ere, Irati ez dago ziur daukagun klimarako oinetakorik egokienak mendiko botak ote diren: “Onenak ez dakit, praktikoak badira behintzat. Orduan, logikoa da jende askok erabiltzea honelako botak edo oinetakoak, baina, edozein modatan bezala, hemen ere muturrera eraman dela uste dut. Eta arropa hori janzten duen jendeak uste du ez dagoela inongo moda-mugimendutan sartuta, baina oker dago”, argitu digu Iratik.
Ile-mozketari dagokionez, aurretik aipatu dugu beti izan dela janzkera baino zertxobait markatuagoa. Garikoitzek adierazi digu Londresetik datorrela eragina: “Hainbestetan aipatu den bezala, ile-mozketa puskatuagoak, flekillo motzagoak... eramaten ditugu hemen. Eta estilo hori, egia esan, Londresetik dator". Euskaldun askok ez badakigu ere, Europan ile-mozketetan puntakoenak euskaldunak izan direla askotan, azaldu digu Garikoitzek: “Orain dela 30 urte, Donostiako ileapaintzaile onenak Europan erreferentzia ziren. Maiso eta beste batzuk Europako aldizkarietan puntakoenak eta modernoenak ziren. Halako datuak oso jende gutxik dakizki”, zehaztu digu.
Estilo desberdinak, hippyak, punkyak, hipsterrak... talde eta mugimendu bateko kide gisa identifikatu izan ohi dira, baina Iratik azaldu digu asko aldatu direla estiloen balio horiek: “Lehen, agian, sozialki eragin handiagoa zeukan itxura bat edo beste eramateak. Estiloa kritika sozial bat izan zitekeen, baina gaur egun jada ez dugu gisa horretara aldarrikatzen. Nik ez dut uste itxuraren bidez hainbeste komunikatu dezakegunik”. Orduan, itxurak zer komunikatzen du? “Zer edo zer komunikatzen dugu beti: guk aukeratutako arropak dira, guk aukeratutako koloreak edo estiloa. Argi dago gutaz zerbait esango duela, baina ez da kritika sozial edo mugimendu sozial moduan erabiliko. Nik, orain behintzat, ez dut estiloa horrela ikusten”, dio Iratik.
Vintage Retro (Stanislav Moshkov argazkilaria) | Hipster (Christopher Michel argazkilaria) |
Gero eta estilo gehiago
Urtez urte estiloa ulertzeko modua aldatzen doa eta gero eta estilo edo estetika gehiago ikus ditzakegu gure kaleetan. Bakoitzak bere gustuetatik zeozer komunikatzen du, baina taldetasuneko adierazgarri izateari utzi dio horrek. Halere, modaren munduan, momentuko joerak ere badaude eta hemen ere badira joera horien zantzuak. Garikoitzek dio aurtengoan bereziki kokotea eta ile oso motzak, oldarkorrak eta mozketa ausartak nabarmendu direla. “Asko gozatu dugu aurtengo urtean egindako lanarekin”, esan digu Garikoitzek. Janzkerari dagokionez, berriz, Iratik esan digu nesken artean oraindik vintagea oso modan dagoela, hippy eta bohemio-kutsuarekin, eta gizonetan hipsterrak direla nagusi, horiek ere bohemio-kutsuarekin. Euskal estilo transgresorea, vintagea eta hipsterra dira, beraz, nagusi gaur gure kaleetan. Eta zuk, zer estilo duzu?
IRATI GUARRETXENA: Uste dut euskaldunok beti izan garela pixka bat itxiak edo bueno klasikoagoak edo ez dakit. Igual baldintzatuago gaudela, ez dakit modaren aldetik behintzat, berrikuntzen aurrean edo, ez?, nahiko lotsatiak garela uste dut.
GARIKOITZ ARRESE-IGOR: Bai, euskal estiloa existitu da eta existitzen da oraindik. Ni adibidez, haserretu nintzen pelikula famatu hau 8 apellidos vascos esaten zena, eta nola farra egiten zuten eta egia da espainolak asko burla egin dute eta frantsesak ere bai. Ez zaie gustatzen holako flekilloak hegoaldekoak esaten dute iparraldekoak eta espainolak... Ba ni oso harro nago askotan egin izan dut, niretzako, adibidez, emakumeari ematen dio kristoren indarra.
IRATI GUARRETXENA: Orduan, beti nik entzun izan dut fama daukagula euskaldunak ondo janzten dugula, bueno ez beti "En el norte siempre se viste bien" nik askotan entzun dut behekaldetik. Eta nik uste dela, ba hori, bai daukagulako igual influentzia bat afrantsesatu hori, igual aurreko urtetakoa edo aurreko garaitakoa edo, non markatu izan duen pixka bat bidea edo estiloa edo muga batzuk, ez? Beti uste dut eduki izan dugula muga bat bezala ez duguna edo hori pasatzea kostatzen zaiguna.
GARIKOITZ ARRESE-IGOR: Baino orain arte ere bai euskal aurpegiak niri gustatu izan zaizkit asko neskenak. Azal politak eduki izan dute orain arte. Eta flekillo horiek nahiko indarra ematen dio espresioari. Eta niri gustatzen zaizkit, egia da diferente. Eta hori etortzen da, pixka bat estilo etniko, nik Janomami esaten dudan bezala, Brasildarrak egiten duten bezala, edo punkyuak egiten duten alde bat moztu eta bestea luze. Halako gauza pixka bat transgresore agresiboak niri ikaragarri gustatzen zaizkit, gehienak hori jantzita inkluso fina horrela. Soineko beltz batekin eta holako korte bat o sea iruditzen zait lo más. Ulertzen? Horrelako kontrasteak. Horregatik gustatzen zaizkit asko!
IRATI GUARRETXENA: Egia da, zu baldin bazoaz berdin zait, Europan zehar bidaiatzera edo Londresera edo Sevillara baldin bazoaz, berdin zait. Badago batzuetan gurutzatzen zarenean jendearekin edo jende zehatz batekin esaten duzula hauek euskaldunak dira fijo!
GARIKOITZ ARRESE-IGOR: Hombre egia da, askotan joaten gara kanpora eta bus geltoki batean ia nabaritzen dugu nor den euskalduna bakarrik itxurarengatik.
IRATI GUARRETXENA: Orduan, estilo bat ez dakit, bai daude azkenean nortasuna markatzen duten edo zehazten duten puntu batzuk nahiko logikoak direnak. Adibidez, Euskal Herrian badaukagu itsasoa, badaukagu mendia eta jendeari kirola gustatzen zaio eta esan bezala garrantzi handia ematen dio arropari, bai kalean eta bai mendian.
GARIKOITZ ARRESE-IGOR: Karo, beti txubaskeroak eraman dugu. Zergatik? Eske euria egiten du. Mendi botak, zergatik? Porke igual nere etxean pasa behar dut zelai belar zelai bat kotxetik ateratzerakoan. Karo, zapatito takoiekin joaten banaiz lokatzarekin ez da ongi gelditzen. Eske gauz batzuk ere bai o sea. Gauzak ez dira etortzen zergatik bai, etortzen dira zer edo zerrengatik.
IRATI GUARRETXENA: Klima honetarako zehatz hoberenak nik ez dakit izango diren mendiko trekking-eko bota batzuk edo zapatila batzuk. Bai praktikoak badira behintzat. Orduan logikoa da, zentzu horretan ba mugimendu hori, bueno mugimendua ez da, jende askok erabiltzea ba trangok eta ternuak eta. Beti ere nik uste dut edozein moda bezala estremora eraman dela. Eta arropa hori janzten duen jendeak uste du ez daudela batere inongo moda mugimenduan sartuta eta hori da gezur bat oso handia.
GARIKOITZ ARRESE-IGOR: Beti izan dira askoz puskatuago korteak, flekillo motzagoak, ez? hainbeste aipatu den bezala. Eta egia da e. Eta estilo hori etorri da Londresetik egia esanda. Hau, zera datu hau jende gutxik ezagutzen du. Orain dela 30 urte, Donostiako pelukero hoberenak eta estiloak ziren Europan ziren punteroenak. Dago Maiso eta izen batzuk ez dago ongi igual publizitatea egiteko, baina. Ziraen ia jende… urte asko dauzkate eta horiek errebistetan eta, Europako errebistetan ziren punteroak, eta modernoenak. Eta ziren euskaldunak eta halako datuak jende gutxik dakizki.
IRATI GUARRETXENA: Bai egia da, lehen igual sozialki eragin gehiago zeukan itsura bat eramattea edo beste eramatea. Kritika sozial bat izan zitekeen. Baina gaur egun jada ez dauzkagu, ez dut uste nik itxuraren aldetik hainbeste komunikatu dezakegunik. Beti komunikatzen duzu bueno ba, azkenean zure…, zuk aukeratutako arropak dira, zuk aukeratutako koloreak edo estiloa. Bueno eta zutaz zerbait esango du hori argi dago, baina bueno ez da kritika sozial bezala edo mugimendu sozial bezala ez ditut horrela ikusten behintzat.
Vintage rollo hori, hippy pixka bat ere pixka bat bohemio mundu hori. Eta gero hipsterrak bohemio puntu batean sartuta ere bai. Ez dakit.
GARIKOITZ ARRESE-IGOR: Egia da aurten nabaritu dugu asko emakumeen arloan horrela asko moztu izan dira makinillarekin, nukak oso rapatuak korte nahiko kañeruak eta agresiboak eta bueno… nahiko politak. Disfrutatu dugu asko.
