Euskal Herriko historia oso azkar ari da aldatzen. Ekarpen genetikoek, idusketa arkeologikoek eta azterketa linguistikoek bizko-bizkor egiten dute aurrera, hainbeste non herritarroi askotan kostatzen zaigun jarraipena egitea. Hori gutxi ez, eta 2022. urtearen amaieran aurrekaririk gabeko aurkikuntza bat iragarri zen: Irulegiko eskua.
Aurkikuntza horren garrantzia ulertu nahian, liburu hau Euskal Herriaren bihotzean kokatu dugu, gure aroaren aurreko mendean, Historiaren eta Historiaurrearen arteko muga ezartzen den unean. Eta bertan, galdera batzuk erantzun nahi izan ditugu: herri baskoi hura Burdin Aroaren aurreko komunitateen ondorengoa al zen? Haien hizkuntza heredatu al zuen? Zer hizkuntza mota zen? Nolako harremanak zituen aldamenean, Ebroko haranean eta mendialdean, bizi ziren jendeekin?
Liburu honek, beraz, Historiaurreko aitzineuskarazko komunitateen garapena aztertu nahi du, Irulegi bezalako gizarte antolatutako hiriak sortu zituena eta Pirinioetako mintzairekin loturik zegoen hizkuntza bat hitz egiten zuena.