Eskuartean dauzkazun laurehun orrialdeon bitartez, izenburuak argi erakusten duen bezala, Gipuzkoan errepublikanismoak 1868 eta 1923 bitartean izan zuen bilakaera politikoaren azterketa aurkezten da. Mugarri hauek, arrazoi zehatz batengatik aukeratu dira. Errepublikanismoa Estatu mailan lehendabiziko aldiz modu antolatuan 1868an egin zen publiko. 1923an berriz, Primo de Riveraren diktadurak errepublikanoen edozein aldarrikapen publiko debekatu zituen, loaldi politikora baztertuz.

Esparru zabal hau, tarte kronologiko ezberdinetan antolatu da. Lehendabizi, Gipuzkoan errepublikanismoaren hastapenak ikertu dira, 1868tik Berrezarkuntzaren hasiera arte. Gero, XIX.mendearen azken laurdena, hiru azpiataletan banatu da: errepublikanismoa garai politiko berrira nola moldatu zen, errepublikanismoaren urrezko aroa eta mende amaierako krisia.

XX.mendeari dagokion tartea beste hiru atal orokorretan sailkatu nahi izan dugu. Lehendabizi, errepublikanismoak foruen eta Estatutik zetozen antolamendu politikoen arteko auzian izan zuen jarrera aztertu da. Ondoren, sozialismoarengana egindako hurbilketa ezagutu da eta azkenik, Berrezarkuntza garaiko krisian errepublikanismoa ere krisian nola sartu zen azaldu da.

Aipatu tarte kronologiko bakoitzaren amaieran, garai horretako errepublikanoen oinarri ideologikoen azterketa sakona burutu da, errepublikanoek denboran zehar bizi izan zituzten aldaketak ezagutarazteko.

 «Dalloway andreak esan zuen berak erosiko zituela loreak». «Hantxe zegoen-eta Clarissa». Bi esaldi horien artean, egun bakar bat igaroko da, baina aldi berean pertsona askoren bizitzak osorik agertuko ditu Virginia Woolfek irakurlearen begietara. Festa bat antolatu du Clarissak (Dalloway andreak), eta hori du kezka bakarra, inguruan dituen pertsonaiek eta munduak biraka jarraitzen duten bitartean, zenbaitek goraka, zenbaitek amildegira, espiralean bezala. Egun bakar hori eta iduriz arrunt hutsala den Clarissaren festa aitzakia nahikoak zaizkio Woolfi, 1920ko hamarkadako Ingalaterran bizi diren pertsonaia horien guztien sakoneko putzuetan arrantza egiteko: iraganetik orainera eta berriz atzera eginez etengabe (gero izango dena proiektatuz), pertsonaietako bat eta bakoitzaren oroitzapenak, beldurrak, mamuak, itxaropenak eta barne elkarrizketa ugariak josiz. Eta norbanakoen mundu aberats horrez gain, iduriz arrunt hutsala den festa horren aitzakiarekin, beste hainbat gai plazaratzeko abilezia ere badu Woolfen testuak: maitasuna, homosexualitatea eta giza harremanak, gizarte egitura eta emakumeen rola, eromena eta hura artatzeko moduak, lehen mundu gerra, kolonialismoa eta migrazioak… Eta galdera bat, oinarrian: zer egin, nola egin, zorionari eusteko bizitza honetan?

 Naziek Polonia mendean hartu dute. Han ere juduek egun beltzak bizi dituzte. Naziek jazarri eta hil egiten dituzte, juduak izate hutsagatik. Eta norbait haiei laguntzen harrapatzen badute, bera ere hiltzen dute. Eleberri hau egiazko gertaera batean oinarrituta dago eta Franciszka Halamajowaren istorioa kontatzen digu. Emakume honek, bere alabaren laguntzaz, bi familia judu eta alemaniar soldadu iheslari bat ezkutatu zituen bere etxean, bien bizia arrisku gorrian jarrita.

 Kontakizun honen gai nagusia erlijioa da. Pio Barojak Erdi Arora garamatza, euskaldunen betiko bizimodua eta sinesmen zaharrak kristauek ezarritako erlijio eta gizarte eredu estu eta zorrotzei kontrajarriaz, Pio Barojak, Bidasoa eskualdean kokatu zuen elezahar honen bidez, Euskal Herri osoaren deskribapen ezin ederragoa egin zigun.