Antoine D'abbadie izan omen zen Lore jokoen bultzatzaile nagusia.

Esataria 1. Ba Xabier Kerejeta historialariarekin badakizue, beti ere Ormaiztegiko Zumalakarregi Museoaren eskutik, ba Euskal Herriaren historia errepasatzen dugula. Euskal jaiak eta Lore- jokoak, hori aipatuko dugu gaur. Euskal jaiak eta Lore-jokoak. Zein garaitan gaude, Xabier? 

Xabier Kerejeta historialaria. Ba bi karlistaden artean. 1853an egin ziren lehen aldiz, Urruñan, Iparraldean. Bueno, han ez zen karlistadarik izan, ez? Baina juxtu garai horretan, XIX. mendearen erdi-erdian, eta hortik aurrera ere XX. mendera hurbilduko gara.  

Esataria 1. Antoine D’Abbadie datorkigu guztioi… 

Xabier Kerejeta. Bai.  

Esataria 1. Euskal jaien aipamena egiten dugunean, bera izan zelako sortzaile eta bultzatzaile.  

Xabier Kerejeta. Bai. Sortzaile, bultzatzaile eta diru-jartzaile ere bai. 

Esataria 1. Berak ordaintzen zituen bere patrikatik.  

Xabier Kerejeta. Bai. Hori da. Berak antolatu eta berak martxan jarri eta berak, berak biziarazi.  

Esataria 2. Antoine D’Abbadie, bera jaiotzez ez zen hemen jaio, ezta? 

Xabier Kerejeta. Ez. Dublinen jaio zen.  

Esataria 2. Dublinen.  

Xabier Kerejeta. Aita zuen euskalduna, Zuberoakoa, eta Iraultza garaian eta alde egina, hango batekin ezkondu eta hantxe jaio ziren seme-alabak. Baina euskalduna zen. Aitak inudea eraman zuen bere herritik…  

Esataria 2. A bai, e? 

Xabier Kerejeta. Hain zuzen ere bere seme-alabak euskaldunak izateko. Bueno, egia esan, bere kasuan nola ama, 14 hizkuntza zekizkien, bueno euskara jakitea ez zen hola, sekulako meritua.   

Esataria 2. Ez. Ez zen hain arraroa, ezta?  

Xabier Kerejeta. Baina bai. Kuriosoa da batez ere bere aitaren aldetik, ez?, euskara mantenitzeko gogo hori. Eta seme honek behintzat ederki bereganatua.  

Esataria 1. Zer egitarau zuten euskal jai hauek, Xabier?  

Xabier Kerejeta. Egitaraua? Bueno ba, meza izaten zuten.  Orduan oso normala. Pilota-partida eta herri-bazkaria ere egiten zuten. Eta gero, bueno, ganaduei eta… Bueno, lehiaketa, ez? baserritarrek eta izateko.   

Esataria 2. Herri-kirola…  

Xabier Kerejeta. Herri-kirolak ere bai, bertsolariak, eta kuriosoena, edo behintzat gaur egun deigarriena egiten zaiguna,  Lore-jokoak, hau da, joko literarioak. Lorea eta esaten da, baina joko literarioak dira. Hau da, bertsolaria berez bat-bateko bertsoak dira… 

Esataria 2. Bai.  

Xabier Kerejeta. Baina hauek dira bertsoak eta, baina idatziak. Poesia batez ere landu zuten, eta hori da bere, bueno, gauza berriena eta interesgarriena.  

Esataria 1. Batez ere, literaturak izan zuen, beraz, pisua esan dezagun, Lore-jokoetan behintzat, seguru. 

Xabier Kerejeta. Bai.  

Esataria 2. Euskal jai horietan ere bai?  

Xabier Kerejeta. Euskal jaiak ziren, oro har… Egia esan, ordura arte halako zera, ez? Herri-kirolak eta, nolabait ere, bueno, dignifikatu, duindu egiten zituen. Horretan oso inportantea da.  

Azken finean hemen duintzen dena batez ere da euskara, euskara bera, ez? Eta jokoak eta festak eta egitea. Eta ba hori, saria emanda, makila eta ontzako urrea emanda, hor, dignifikatu egiten da hizkuntza bera batez ere. Orduan literatura… Hor beharbada, aldaketa nabarmena horixe da, ez? Bertsolariak eta aspaldiko kontuak dira, noski. Baina ja(da) literatura bat, ez?, eta sariak eta ematea, hori bultzatzea eta hizkuntza bera bultzatzea, hori da interesgarriena Lore-joko hauek aportatzen (ekartzen) dutena.  

Esataria 2. Saririk izaten al zuten? 

Xabier Kerejeta. Bai. Hori da. Makila eta ontzako urrea. Sinbolikoa, baina ez hain sinbolikoa ere, ez? Baina batez ere hori, deitzea, ez? Euskal Herria, gainera, Iparraldekoa zein Hegoaldekoak. Iparraldean hasi ziren, baina gero Hegoaldera ere pasa ziren, bigarren karlistada pasa(tu)ta. Hemen, orduan, beranduago, baina…  

Esataria 1. Non egin ziren batez ere?  

Xabier Kerejeta. Urruñan hasi, han 10 urtez, gero Saran, gero ja(da) Donapaleun, gero ja(da) pasa ziren Elizondora, eta gero 7 probintzietan egin ziren: Aramaion, Durangon, Irunen, Oihartzunen, Donostian… Orduan, herrialde guztietan. Hor Zazpiak Bat lelo bera ere Abadiak asmatua da. Orduan, hor ikusten da, ez? Euskal Herri osoa hartzeko… Eta klaro, zein da Euskal Herriaren mamia, edo dena biltzen duena?: euskara, euskara bera, ez? Eta horixe da berak bultzatu zuena, eta joko hauetan, bueno, hain zuzen, gai nagusia Lore-jokoetan eta euskara bera izaten zen, ez?  

Esataria 1. Eta kontzientziarik hartu al zen euskarari buruz, euskal kulturari buruz? 

Xabier Kerejeta. Ba hain zuzen honek pizten du kontzientzia. Eta honek, beste aldetik, seinalatzen digu hain zuzen euskara galtzen ari dela, ez? Kontzientzia hartzen dute ba orduan ikusten dutelako galbidean dagoela, ez? Bueno, territorialki (lurraldeka) nolabait esateko, Araban eta Nafarroan ikaragarri galtzen ari zen. Baina bestaldetik, emigrazioa zela, eta bestelako gauzak, ez?: eskola gero eta inportanteago eta kanpoko instituzioak gero eta inportanteago, ejertzitoa eta soldadu joan beharra eta hori guztia… Ikusten da bai Bizkaian eta Gipuzkoan, eta bai Iparraldean bertan, territorialki ez baina euskara tokia galtzen ari dela, ez?, tokia, espazio publikoa… Orduan, berak espazio publiko bat zabaldu egiten du.  

Esataria 1. Xabier, entzun izan dugu Katalunian ere egiten zirela antzekoak. 

Xabier Kerejeta. Bai. Gerora hasi ziren, mila zortzirehun… 

Esataria 1. Gerora. 

Esataria 2. Bai, e?  

Xabier Kerejeta. Bai. Hemen 53an eta 6 urteetara hasi ziren. Eta  Katalunian sekulako garrantzia izan zuen, berpizte kultural hau eta kultural, batez ere linguistiko hau, gero handik ba, bueno,  nazionalismo politiko bat eta sortzeko, Euskal Herrian gertatu ez zena. Askoz beranduago etorri zen eta ja(da) beste kontu bat izan zen. Baina han bai, han sekulako bultzada eman zioten lore-joko hauek eta… Hizkuntzari eta, beraz… 

Esataria 1. Noiz arte iraun zuten hemen, Euskal Herrian?  

Xabier Kerejeta. Hemen, mende honen hasieran eta oraindik egiten ziren halako Euskal jaiak eta. Gero badakigu zer gertatu zen, ez? Eta frankismo-garaian eta holako gauzak desagertu egin ziren. Eta  geroztik antzeko gauzak eta euskal jaia izeneko gauzak egiten dira. Baina bueno, gaur egun bestelako egoera da, ez? Gaur egun, literatura eta liburuak eta inprimatu egiten dira. Beste, beste kontu bat da. Orduan euskaraz literatura, hau da, litera, litera, hau da letrazkoa eta, idatzita, oso-oso gutxitan agertzen zen. Eta batez ere badakigu erlijiosoa izaten zela, eta orain, ba hori ez?, nolabait ere, nolabait, inguru-herrietako, ba bueno, ez?, literatura horren parean edo jarri nahi da.  

Esataria 1. Hortxe, beraz… 

Esataria 2. Antoine, Antoine D’Abbadie hau ez al zen izan Zazpiak Bat leloa asmatu zuena ere? 

Esataria 1. Hori da.  

Xabier Kerejeta. Bai. Hori da lelo hori asmatu zuena. Ordura arte Hirurak Bat hasi zen. 

Esataria 2. Bai?  

Xabier Kerejeta. Eta gero Laurak Bat, eta azkenean Zazpiak Bat sartu zen. Hor ikusten da ba hori, ez?, zazpi herrialdeak sartzeko borondate hori. Politikoa ez, baina behintzat hizkuntza aldetik bai.  

Esataria 1. Ederki ba!  

Esataria 2. Agindua, agindua eman digute, Xabier. 

Xabier Kerejeta. Bukatzekoa.  

Esataria 2. Bukatzekoa. Bukatzekoa, noski.  

Esataria 1. Leihoa ixteko, leihoa ixteko agindua: Euskal jaiak eta Lore-jokoak. Gaur Zumalakarregi Museoaren eskutik, ba aipatu dugun garaia Xabier Kerejetaren hitzetan beti ere… Xabier, gaur hamabostera arte, ezta? 

Xabier Kerejeta. Nahi duzuenera arte.  

Esataria 1. Ondo izan.  

Xabier Kerejeta. Igualmente.