Liburu honek ikastolen onarpen sozialerako konplexuagoak izan diren garaietan jartzen du gogoa, XXI. mendean. Ikastolen mugimenduak azken 25 urteetan eremu pedagogikoan egindako ekarpen handiak ahaztu gabe, esparru sozial eta politikoari tarte zabala eskaintzen dio. Ikastolen mugimenduaren historia bizia izan da, bizia eta soziala. Izan ere, Herritik sortu eta herritarrekin elkarrekintzan aritu diren ikastolak eta euskal gizartea elkar elikatze baten historiaren subjektuak dira. Eta, unean uneko gizarte-bizitzak ikastoletan eragin izan duen bezala, ikastolen ibilbidea ekarpen iturri iraunkorra izan da Euskal Herriarentzat.

Aldudar kantari eta pertsu idazleak, artzain egona Ameriketan, bere bizia labur eta fin kondaten du, bere sormen nagusiak agertuz: bizi baten lekukotasun miragarria.

"Arkeologia haragitan poema-liburuak jaso du aurtengo DK Poesia Saria. Aipuz eta irakurketaz ondo hornitua dator, eta trebeki uztartzen du

gogoeta eta hizkuntzaren distira. Berezko erritmo eta musika darie poemei, aisa irristatzen dira irakurlearen begietan, eta lan handia dago doitze

horren atzetik. Leku-ez leku kontzeptua lantzen du hainbat poematan, gainbehera eta maitasuna, poesiari eta hizkuntzari buruzko kezkak…

Askotariko paisai eta giroak uztartzen doa, barnekoak zein kanpokoak, naturaren ingurukoak zein urbanoak. Hizkera hanpaturik gabe egiten du

aurrera, leun baina zorrotz, argitasunez, eta, aldi berean, alde ilunen arrakalak bilatuz. Honela dio liburuaren sarreran: “Arkeologo bat haragitan

bailitzan, ahapez galdetzen dio poetak odol-izerdizko narru zahar bati, lur leunari ordez, ea zer ostentzen duen bere aurrizko azpietan. Hala,

arrakala hertsi batetik abaildu eta begiak zarratzean datorzkio barrenean habitatzen dituenak, mintz malkar baten geroko ondasunak. Zer bilatu ez dakienaren ahalkeaz harramazkatzen ditu aintzina hondoratu baten haragizko gomutak”.

1977an jaio zen Ilya Kaminsky Odesan (Ukrainan). Lau urte baino ez zituen entzumen-gaitasunaren zati handi bat galdu zuenean. 16 urterekin, bere familiak asilo politikoa eskatu zuen AEBetan, Ilyak bere ibilbide literarioa garatuko zuen herrialdean. 1993an, AEBetara iristean, ez zuen ingelesez hitz egiten. Ingelesarekin trebatu bitartean, Kaminskyk errusieraz idazten zituen poemak. Geroago, hizkuntza berria menperatzea lortu zuenean, ingelesez idazten hasi zen, senideek eta lagunek ez baitzuten hizkuntza ezagutzen, eta horrek askatasun osoa ematen baitzion. 2004an kaleratu zuen ingelesez idatzitako bere lehen liburua, Dancing in Odessa. Obra horri esker, American Academy of Arts and Letters-en Metcalf Award saria eta Tupelo Press Dorset Prize saria lortu zituen, besteak beste. Eliotek idatzi zuen bezala, poema oro epitafio bat bada, Odesan dantzan panteoi bat da. Garai eta leku bateko heroiek eta jainkoek bertan diraute. Kaminskyk bere urruneko lurraldetik, mitoetatik eta poemetatik ateratzen du lehengaia. Protagonista batzuk oso ezagunak dira irakurlearentzat: Celan, Babel, Brodsky, Milosz, Chagall, Ajmátova, Bulgakov. Hango paisaiak eta oihartzunak ere oso hurbilekoak zaizkigu, batez ere 2022ko Errusiarren inbasioaz geroztik. 

Kaminskyren mundu poetikoa kultur aipuz eta familia-oroitzapen ugariz egina dago. Bere hildakoak gure hildako bihurtzen dira, eta orainaldira datoz etengabe ate joka. Formari eta adierazpenari dagokienez, irakurlea ohartuko da Ipar Amerikako poesiarik onena entzuten dela liburu honetan: Elizabeth Bishop, Mark Strand, John Ashbery edo Charles Wright idazleetatik hasita.

Ikuskari hibrido bat da hau, hitzez eta musikaz osatua. Taula gainean, aktore musikari bat eta bi musikari aktore. Testua, Laboaren zenbait

kantaren letren berrinterpretazio erabatekoa, idazlearen gaur egungo ikuspuntutik: “Hegazti errariak”, “Izarren hautsa”, “Bedeinkatua”,

“Negu hurbila”, “Lili bat”, “Oi Pello Pello”, “Haika mutil”, “Baga biga higa”, “Ihes betea”…

Hamarkadak pasa dira kanta horiek konposatu zirenetik, eta ez dute galdu orduko indarra eta zirrara. Horrexegatik, gure ondare emozionalaren

ezinbesteko parte direlako, izan du egileak kantok berregin eta birkodetzeko ausardia. Geureak direlako, guztionak.

Jatorrizko bertsioaren zati laburrak kantatzen dira antzezpenean tarteka, baina, batez ere, kanta bakoitzaren ikuspuntu berriak eskaintzen dira.Hitzek Laboaren kanten letra (Artze, Lete, Sarrionandiarenak) izango dute abiapuntu, baina bide berrietatik garatuko dira, desegituratze eta desitxuratze erradikal batean. Musika ere Laboaren kanten melodietatik abiatuko da, baina, hitzak bezala, bide berri eta propioak jorratuko ditu.

2015ean ekin zion bideari Piszifaktoria Ideien Laborategiak, Laudion (Araban).

Txaranga bat egin nahi genuen, ez teatroa. Musika jo, kalean, jendearekin, jendearen artean. Jan. Eta edan. Oturuntza bat.

Ia hamar urte geroago, hemen gaude, antzerkiaren espazio klasikoan lekurik izango ez luketen hainbat sorkuntza besapean. Guk ez baikenuen antzerkirik egin nahi. Guk jendearekin elkartu nahi genuen, haien erraietaraino sartu eskuak, barruak inarrosi. Dena aldatu.

Liburu honetan, beraz, antzezlan itxurako hiru bala aurkituko dituzu: Bunker, Hau ez da gerra bat eta Hau gerra bat da.

Guregandik urrun daudela ematen du, baina gu ere bagara haien erantzule, eta erantzukizun, min eta laztura hori ulertzen eta sentitzen lagundu nahi dizu triptiko honek. Gerrez ari gara, noski. Hiru bala hauek leku berean dute abiapuntua, eta hirurak dira lan gordin, zuzen eta gupidarik gabeak. Zergatik? Zertarako? Artearen bitartez gerra bat bizitzeko, gerra gehiagorik bizi behar ez izateko.

Zerriak, heriotza goiztiarregiak, gogotik joaten ez diren umetako lagunak, erdiminak, esnea, gurdiak, askotariko gaitzak eta ur-azalean barreiatutako partiturak. Irudi horiek gailendu ziren, besteren artean, Francesco Pasqualeren egunetan.

Saprin jaio zen, Italia hegoaldean, eta Richard Wagner, Robert Schumann eta Giuseppe Verdi konpositoreekin konpartitu zuen bere mundualdiaren parte handi bat. Galdaragile familia bateko semea, orduko giro politikoan nahasi, eta Mediterraneo itsasoaz bestaldera jo zuen, harik eta

Bermeora heldu zen arte.

Haren arrastoari segika, XIX. mendeko Europa mendebaldean zabaldutako giza mapa bat eskaintzen du Unai Elorriagaren zazpigarren nobelak. Beregainak diren atalekin eraiki du kontakizuna idazleak, elkarren segidan jarrita oihartzuna puskaz harago hedatzen dutenak; hitz lauz eta urarena halako musika itsaskorrez.